اتاق تمیز یا کلین‌روم (Cleanroom) فضایی کنترل‌شده است که برای حفظ سطح بالایی از پاکیزگی طراحی شده و در آن ذرات معلق در هوا (مانند گرد و غبار، میکروب‌ها و بخارات شیمیایی) و شرایط محیطی نظیر دما، رطوبت و فشار به‌دقت کنترل می‌شوند. این فضاها از فیلترهای HEPA یا ULPA برای تصفیه هوا بهره می‌برند و با تنظیم فشار مثبت یا منفی، از ورود یا خروج آلاینده‌ها جلوگیری می‌کنند. کارکنان اتاق تمیز از لباس‌ها و تجهیزات مخصوص مانند گان، ماسک و دستکش استفاده می‌کنند و تمامی مواد و تجهیزات کلین روم باید عاری از آلودگی باشند. این اتاق‌ها در صنایعی مانند داروسازی، تولید نیمه‌رسانا، بیوتکنولوژی و صنایع پزشکی کاربرد دارند.
جهت دریافت خدمات و مشاوره رایگان با نیکوفامد تماس بگیرید.
انواع اتاق تمیز
انواع اتاق تمیز (Cleanroom) بر اساس طراحی، سطح پاکیزگی و کاربرد به چند دسته تقسیم می‌شوند. در ادامه به مهم‌ترین انواع آن اشاره شده است:
بر اساس طراحی جریان هوا
- اتاق تمیز با جریان هوای یک‌طرفه (Laminar Flow Cleanroom)
هوا به صورت یکنواخت و در یک جهت (معمولاً عمودی یا افقی) جریان دارد. این نوع برای صنایعی که حساسیت بسیار بالایی دارند، مانند تولید نیمه‌رسانا و تجهیزات پزشکی، مناسب است. این اتاق تمیز کمترین میزان آلودگی و کنترل دقیق ذرات را داراست. - اتاق تمیز با جریان هوای غیر یک‌طرفه (Turbulent Flow Cleanroom)
هوا به صورت غیر یکنواخت و در تمامی جهات حرکت می‌کند. این نوع ارزان‌تر بوده و برای صنایعی با حساسیت کمتر، مانند صنایع غذایی، مناسب است.این اتاق تمیز دارای نرخ تعویض هوای کمتر است. - اتاق تمیز با جریان هوای ترکیبی (Mixed Flow Cleanroom)
ترکیبی از دو نوع جریان هوای فوق است و بسته به نیازهای خاص طراحی می‌شود.
بر اساس سطح پاکیزگی (Cleanroom Classification)
مطابق استاندارد ISO 14644-1 و استاندارد Fed Std 209E، اتاق‌های تمیز به درجات مختلف تقسیم می‌شوند:
- ISO Class 1 تا ISO Class 9:
ISO Class 1: پاکیزه‌ترین فضا (برای صنایع نیمه‌رسانا و نانوتکنولوژی).
ISO Class 9: کمترین سطح پاکیزگی (برای صنایع عمومی مانند بسته‌بندی دارویی).
- Fed Std 209E: مانند کلاس‌های 1، 10، 100، 1000، و غیره.
بر اساس فشار هوا
- اتاق تمیز فشار مثبت (Positive Pressure Cleanroom):
فشار داخل اتاق بیشتر از فشار خارج است تا از ورود آلاینده‌ها جلوگیری شود. این نوع در صنایع داروسازی و پزشکی کاربرد دارد. - اتاق تمیز فشار منفی (Negative Pressure Cleanroom):
فشار داخل اتاق کمتر از محیط بیرون است تا از خروج آلاینده‌ها جلوگیری شود. معمولاً در آزمایشگاه‌های بیماری‌های عفونی یا کار با مواد شیمیایی خطرناک استفاده می‌شود.
جهت دریافت خدمات و آشنایی بیشتر با پایش اتاق تمیز کلیک کنید.
تجهیزات اصلی کلین‌روم کدامند؟
اتاق تمیز فضایی است که نیازمند تجهیزات پیشرفته برای حفظ شرایط کنترل‌شده و جلوگیری از آلودگی است. به‌عنوان کارشناس تجهیزات پزشکی، در ادامه به معرفی تجهیزات اصلی کلین‌روم و وظایف آن‌ها می‌پردازم:
پس‌باکس (Pass Box)
این دستگاه برای تبادل وسایل بین اتاق تمیز و فضای بیرونی طراحی شده و خطر آلودگی را کاهش می‌دهد. پس‌باکس‌ها به دو نوع تقسیم می‌شوند:
- اکتیو: مجهز به سیستم تهویه و فیلتر برای جلوگیری از آلودگی در هنگام انتقال وسایل.
- پسیو: فاقد سیستم تهویه و مناسب برای تبادل وسایل بین دو بخش داخل کلین‌روم.
دوش هوا (Air Shower)
این دستگاه در ورودی اتاق تمیز نصب می‌شود و وظیفه زدودن گرد و غبار از لباس افراد را دارد. با ورود افراد، سنسورها فعال شده و با جریان هوای پرقدرت، ذرات معلق را از سطح لباس پاک می‌کند. این عملکرد باعث کاهش خطر انتقال آلودگی به داخل کلین‌روم می‌شود.
فن فیلتر یونیت (Fan Filter Unit – FFU)
این واحد با استفاده از فیلترهای هپا (HEPA)، ذرات معلق در هوا را فیلتر می‌کند و هوای تمیز را در محیط به جریان می‌اندازد. این دستگاه نقش اساسی در دسته‌بندی اتاق تمیز بر اساس استاندارد ISO (کلاس 1 تا 9) دارد.
اتاقک توزین (Weighing Booth)
این بخش برای وزن‌کشی مواد حساس به آلودگی طراحی شده است. جریان هوای عمودی از بالا به پایین، ذرات معلق را به فیلترها هدایت کرده و محیطی با فشار منفی ایجاد می‌کند که از ورود آلاینده‌ها جلوگیری می‌کند.
هود لامینار (Laminar Flow Hood)
برای کار با مواد خطرناک یا نمونه‌هایی که تولید گازهای سمی می‌کنند، از هود لامینار استفاده می‌شود. محفظه داخلی آن با فشار منفی طراحی شده تا از انتشار گازها و آلودگی‌ها به فضای بیرون جلوگیری کند.
میز لامینار (Laminar Flow Workbench)
این میزها برای انجام کارهای حساس مانند مونتاژ قطعات پزشکی و الکترونیکی یا نگهداری ابزارهای تمیز طراحی شده‌اند و از جریان هوای تمیز برای حفظ محیط عاری از آلودگی استفاده می‌کنند.
دستگاه DPS (Differential Pressure Switch)
این دستگاه اختلاف فشار در دو سمت فیلتر هپا را اندازه‌گیری می‌کند و زمان تعویض فیلتر را با هشدارهای صوتی و نوری اطلاع می‌دهد. این ویژگی برای اطمینان از عملکرد بهینه فیلترها بسیار حیاتی است.
درب کلین‌روم
درب‌های اتاق تمیز از جنس آلومینیوم با پوشش‌های مقاوم ساخته می‌شوند و وظیفه جلوگیری از ورود ذرات آلاینده را بر عهده دارند. این درب‌ها معمولاً مجهز به سیستم‌های قفل اتوماتیک برای جلوگیری از باز شدن هم‌زمان درب‌های دو سمت محیط هستند.
دیگر تجهیزات
سیستم HVAC: برای کنترل دما، رطوبت و فشار هوا.
مانیتورینگ ذرات: برای اندازه‌گیری تعداد ذرات در هوا.
لامپ‌های UV: برای استریل کردن محیط و تجهیزات.
این تجهیزات با هدف تضمین پاکیزگی، کاهش آلودگی و حفظ استانداردهای کلین‌روم طراحی شده‌اند و هرکدام نقشی حیاتی در صنایع پزشکی و داروسازی ایفا می‌کنند.
جهت دریافت خدمات و آشنایی بیشتر با پایش میکروبی اتاق تمیز کلیک کنید.
تجهیزات موردنیاز اعتبارسنجی کلین روم
اتاق‌های تمیز برای اطمینان از حفظ شرایط بهداشتی و کنترل‌شده خود باید به‌طور منظم مورد تست و ارزیابی قرار بگیرند. این ارزیابی‌ها به‌ویژه پس از ساخت و در طول دوره بهره‌برداری ضروری هستند تا از عملکرد صحیح سیستم‌ها و ایزوله بودن محیط اطمینان حاصل شود. در این پروسه، انواع تست‌های مختلف به‌کار می‌روند که هرکدام برای سنجش یک ویژگی خاص از محیط طراحی شده‌اند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین تجهیزات اعتبارسنجی که برای ارزیابی اتاق‌های تمیز استفاده می‌شود، می‌پردازیم:
دستگاه سنجش فشار (Pressure Measurement Device)
یکی از مهم‌ترین تست‌ها در ارزیابی اتاق تمیز، تست اختلاف فشار است. این تست برای بررسی فشار داخل اتاق نسبت به محیط بیرون یا بخش‌های مختلف کلین‌روم انجام می‌شود. دستگاه سنجش فشار این امکان را فراهم می‌آورد که تغییرات فشار در قسمت‌های مختلف اتاق تمیز بررسی شده و از ورود یا خروج غیرمجاز آلاینده‌ها جلوگیری شود. حفظ فشار مثبت یا منفی در اتاق تمیز، بسته به نوع آن (مثلاً در صنایع داروسازی یا آزمایشگاه‌های میکروبی)، از اهمیت بالایی برخوردار است.
دستگاه شمارش ذرات (Particle Counter)
یکی دیگر از تست‌های اساسی در ارزیابی اتاق تمیز، شمارش ذرات است. این تست با استفاده از دستگاه شمارش ذرات انجام می‌شود که تعداد ذرات معلق در هوا را اندازه‌گیری کرده و بر اساس آن کیفیت هوا و سطح پاکیزگی اتاق تمیز را ارزیابی می‌کند. نتایج شمارش ذرات، معیارهایی برای تعیین کلاس‌های مختلف اتاق تمیز (ISO Class) را فراهم می‌آورد. دستگاه شمارش ذرات معمولاً قادر است اندازه ذرات را در محدوده‌های مختلف اندازه‌گیری کند و از این طریق تعیین کند که آیا شرایط محیطی با استانداردهای مشخص مطابقت دارد یا خیر.
دستگاه سنجش سرعت جریان هوا (Air Velocity Meter)
برای اطمینان از اینکه جریان هوا در اتاق تمیز به‌درستی انجام می‌شود و شرایط ایزولاسیون حفظ می‌شود، از دستگاه سنجش سرعت جریان هوا استفاده می‌شود. این دستگاه‌ها سرعت و دبی جریان هوا را اندازه‌گیری کرده و از این طریق امکان ارزیابی صحیح وضعیت جریان هوا، گردش صحیح آن و کنترل فشار مثبت یا منفی را فراهم می‌کنند. این تست به خصوص در فضاهایی که به تهویه دقیق نیاز دارند، اهمیت دارد.
دستگاه نمونه‌برداری میکروبی (Microbial Sampling Device)
در اتاق‌های تمیز که برای تولید دارو یا تجهیزات پزشکی حساس استفاده می‌شوند، اندازه‌گیری و نمونه‌برداری میکروبی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. دستگاه‌های نمونه‌برداری میکروبی برای تشخیص و شمارش میکروب‌ها و باکتری‌های موجود در هوا استفاده می‌شوند. این دستگاه‌ها به طور مداوم یا دوره‌ای نمونه‌برداری می‌کنند و کمک می‌کنند تا میزان آلودگی‌های بیولوژیکی در محیط تحت کنترل قرار گیرد. این ارزیابی‌ها معمولاً برای اطمینان از حفظ استانداردهای بهداشتی و ایمنی انجام می‌شود.
تست‌های دما و رطوبت (Temperature and Humidity Testing)
کنترل دما و رطوبت در اتاق‌های تمیز برای حفظ کیفیت تولید و جلوگیری از رشد میکروب‌ها ضروری است. برای انجام این تست‌ها، از دستگاه‌های سنجش دما و رطوبت استفاده می‌شود. این تجهیزات به‌طور دقیق دما و رطوبت داخل اتاق تمیز را اندازه‌گیری کرده و در صورت لزوم امکان تنظیم آن‌ها را فراهم می‌آورند.
تست الگوی جریان هوا (Airflow Pattern Test)
تست الگوی جریان هوا برای ارزیابی نحوه حرکت هوا در محیط اتاق تمیز انجام می‌شود. این تست با استفاده از تکنیک‌های مختلف مانند رنگ‌سنجی یا گازهای ردیاب انجام می‌شود و کمک می‌کند تا مشخص شود که آیا جریان هوا به‌درستی در داخل اتاق جریان دارد یا خیر. این ارزیابی برای اطمینان از گردش هوای صحیح و جلوگیری از ایجاد مناطق آلوده داخل اتاق اهمیت دارد.
تست زمان ریکاوری (Recovery Time Test)
تست زمان ریکاوری به این منظور انجام می‌شود که بررسی کند پس از باز شدن درب‌ها یا انجام فعالیت‌هایی که ممکن است آلودگی به محیط وارد کنند، محیط چقدر طول می‌کشد تا به وضعیت بهینه خود بازگردد. این تست برای ارزیابی کارایی سیستم‌های تهویه و فیلترهای هوا در اتاق تمیز ضروری است.
اتاق‌های تمیز باید تحت ارزیابی‌های دوره‌ای قرار بگیرند تا از عملکرد صحیح و ایزوله بودن آن‌ها اطمینان حاصل شود. استفاده از تجهیزات مخصوص مانند دستگاه سنجش فشار، شمارش ذرات، سنجش سرعت هوا، نمونه‌برداری میکروبی و تست‌های مختلف دیگر، به‌طور کامل اطمینان می‌دهد که محیط اتاق تمیز از هر گونه آلودگی محافظت شده و شرایط مورد نیاز برای فعالیت‌های حساس فراهم است. این ارزیابی‌ها بسته به نوع صنعت و کاربرد، به‌طور مداوم یا دوره‌ای انجام می‌شود تا از تطابق با استانداردهای جهانی و حفظ سلامت و کیفیت محصول اطمینان حاصل شود.
آزمایشگاه همکار نیکوفارمد خدمات مشاوره، طراحی و ساخت اتاق‌های تمیز (کلین‌روم) را با رعایت استانداردهای بین‌المللی ارائه می‌دهد. این خدمات شامل ارزیابی نیازهای پروژه، طراحی سیستم‌های تهویه و فیلترینگ، انتخاب تجهیزات کلین روم مناسب و نصب تجهیزات مرتبط است. همچنین، نیکوفارمد خدمات پایش محیطی شامل تست‌های شمارش ذرات، کنترل فشار هوا، دما، رطوبت و نمونه‌برداری میکروبی را برای اطمینان از حفظ شرایط استاندارد و بهینه در اتاق‌های تمیز انجام می‌دهد.