آزمون حساسیت‌زایی چیست؟
آزمون حساسیت‌زایی طبق استاندارد ISO 10993-10 برای سنجش توانایی یک ماده در ایجاد واکنش حساسیت پوستی (آلرژیک) در تماس مکرر با بدن انجام می‌شود. در این روش، عصاره ماده مورد نظر روی پوست حیوانات آزمایشگاهی اعمال می‌شود و پس از دوره‌های مشخص، پوست از نظر قرمزی، التهاب یا علائم حساسیت بررسی می‌گردد.
هدف از آزمون حساسیت‌زایی، شناسایی مواد یا ترکیباتی است که می‌توانند باعث واکنش ایمنی ناخواسته شوند تا پیش از عرضه محصول به بازار، ایمنی آن برای استفاده پزشکی تأیید شود. تست حساسیت‌زایی بخشی از الزامات کلی ارزیابی ایمنی زیستی در سری استاندارد ISO 10993 است.
جهت دریافت خدمات و مشاوره رایگان با نیکوفامد تماس بگیرید.
استاندارد آزمون حساسیت زایی
آزمون حساسیت‌زایی (Sensitization Test) یکی از آزمون‌های کلیدی زیست‌سازگاری است که به‌منظور ارزیابی توانایی یک ماده در ایجاد واکنش آلرژیک پوستی انجام می‌شود و طبق الزامات استاندارد بین‌المللی ISO 10993-10 صورت می‌گیرد. این استاندارد روش‌های معتبر و علمی از جمله آزمون GPMT، آزمون Buehler و آزمون غدد لنفاوی موضعی موش (LLNA) را برای تشخیص پتانسیل حساسیت‌زایی مواد در تماس با پوست و غشاهای مخاطی تعیین می‌کند. اجرای این آزمون بر اساس ISO 10993-10 برای تضمین ایمنی محصولات پزشکی، آرایشی و بهداشتی در برابر بروز واکنش‌های آلرژیک در مصرف‌کنندگان ضروری است.
برای آشنایی با انواع آزمون های زیست سازگاری کلیک کنید.
چه محصولاتی باید تست حساسیت زایی انجام بدهند؟
بر اساس مجموعه استانداردهای ISO 10993 برای ارزیابی زیستی تجهیزات پزشکی، تمامی محصولاتی که به نحوی با پوست، خون یا بافت‌های بدن انسان تماس مستقیم یا غیرمستقیم دارند، موظف به انجام آزمون حساسیت‌زایی (Sensitization Test) طبق بخش ISO 10993-10 هستند تا از احتمال بروز واکنش‌های آلرژیک پوستی جلوگیری شود و ایمنی بیمار تضمین گردد.
مدت زمان آزمون حساسیت زایی
مدت زمان آزمون حساسیت‌زایی طبق استاندارد ISO 10993-10 معمولاً بین حدود 24 تا 48 ساعت برای فاز القا (قرار دادن ماده یا عصاره روی پوست) و سپس یک دوره انتظار 7 تا 21 روزه برای ایجاد پاسخ ایمنی است. بعد از این دوره، فاز چالش انجام می‌شود که شامل تماس مجدد کوتاه‌مدت (24–48 ساعت) و سپس ارزیابی پوست طی چند بازه زمانی (معمولاً تا 72 ساعت پس از تماس) است. در مجموع،کل آزمون حدود 4 هفته به طول می انجامد.
مراحل آزمون حساسیت‌زایی
آماده‌سازی حیوانات
حیوان: خوکچه هندی (Cavia porcellus) نر یا ماده، وزن حدود 300–500 گرم
تطابق حیوانات با شرایط آزمایشگاه به مدت حداقل 5–7 روز
تقسیم حیوانات به دو گروه: گروه آزمایش (10–20 عدد) و گروه کنترل منفی (5 عدد)
فاز القایی (Induction Phase)
تزریق داخل‌پوستی – روز 0
در ناحیه بین دو کتف، سه تزریق داخل‌پوستی 0.1 میلی‌لیتری در هر حیوان انجام می‌شود:
FCA (Freund’s Complete Adjuvant) به تنهایی
استخراج ماده آزمون یا عصاره در حلال مناسب
مخلوط عصاره و FCA به نسبت 1:1
هدف: تحریک سیستم ایمنی و تسهیل پاسخ ایمنی آلرژیک
تحریک موضعی پوستی – روز 6 یا 7
سطح پوست ناحیه تزریق تراشیده یا با سدیم لوریل سولفات (10%) تحریک می‌شود تا نفوذپذیری بالا رود.
سپس گاز آغشته به عصاره ماده روی ناحیه قرار می‌گیرد و 48 ساعت پانسمان می‌شود.
فاز چالشی (Challenge Phase) – روز 20 یا 21
ماده آزمون روی بخش تراشیده‌شده پوست پشتی حیوانات (دور از محل القا) قرار می‌گیرد.
یک پچ حاوی حلال نیز به عنوان کنترل منفی در سمت مقابل اعمال می‌شود.
هر دو پچ به مدت 24 ساعت با چسب پانسمان بسته می‌ماند.
ارزیابی واکنش‌ها
48 و 72 ساعت پس از برداشت پچ‌ها، پوست از نظر قرمزی (اریتما) و تورم (ادم) بررسی می‌شود.
واکنش‌ها براساس معیارهای Magnusson و Kligman نمره‌دهی می‌شود.
تفسیر نتایج
اگر ≥ 15% از حیوانات آزمایش واکنش واضح (نمره ≥ 1) نشان دهند، ماده به‌عنوان حساسیت‌زا شناخته می‌شود.
اگر درصد پاسخ‌ها در گروه کنترل ناچیز باشد، نتایج آزمون معتبر تلقی می‌شود.
برای آشنایی با آزمون تحریک زایی کلیک کنید.
تفاوت آزمون حساسیت زایی و آزمون تحریک زایی
طبق استاندارد ISO 10993-10، آزمون حساسیت‌زایی و تحریک‌زایی دو آزمون متفاوت با هدف‌های مشخص هستند. آزمون حساسیت‌زایی (Sensitization Test) به‌منظور ارزیابی واکنش‌های آلرژیک ایجادشده توسط ماده بر اساس تماس پوستی یا سایر مسیرها انجام می‌شود. این آزمون معمولاً شامل تماس مکرر با ماده برای شبیه‌سازی حساسیت به آلرژن‌هاست.
در مقابل، آزمون تحریک‌زایی (Irritation Test) به‌منظور ارزیابی واکنش‌های التهابی و تحریک‌زا بر اثر تماس اولیه یا طولانی‌مدت با ماده طراحی می‌شود، که معمولاً به صورت واکنش‌های پوستی مانند قرمزی، تورم و سوزش ظاهر می‌شود. به‌طور خلاصه، آزمون حساسیت‌زایی به واکنش‌های آلرژیک در برابر مواد پرداخته و آزمون تحریک‌زایی به بررسی آسیب‌های پوستی و التهاب‌ها ناشی از مواد مختلف می‌پردازد.
| ویژگی | آزمون حساسیت‌زایی | آزمون تحریک‌زایی |
|---|---|---|
| هدف | بررسی واکنش‌های آلرژیک | ارزیابی آسیب‌ها و التهاب‌های پوستی |
| نوع واکنش | واکنش‌های آلرژیک ناشی از تماس مکرر | واکنش‌های التهابی ناشی از تماس اولیه یا طولانی‌مدت |
| مدت زمان تست | معمولاً شامل تماس مکرر است | معمولاً یک یا دو تماس کافی است |
| روش ارزیابی | بررسی پاسخ‌های ایمنی و حساسیت به ماده | بررسی علائم تحریک‌زا مانند قرمزی و تورم |
| نمونه‌های آزمایشی | معمولاً روی مدل‌های حیوانی انجام می‌شود | معمولاً بر روی حیوانات آزمایشگاهی یا مدل‌های انسانی انجام می‌شود |
آزمایشگاه همکار نیکوفارمد با بهره‌مندی از گواهینامه بین‌المللی ISO/IEC 17025 و زیرساخت‌های تخصصی در حوزه ارزیابی زیست‌سازگاری، آزمون حساسیت‌زایی را با بالاترین سطح دقت و انطباق، طبق الزامات استاندارد ISO 10993-11 انجام می‌دهد.