آزمون اندازه‌گیری فتالات چیست؟
آزمون اندازه گیری فتالات به روش اسپکتروفوتومتر، یک تکنیک تحلیلی نوری است که به منظور تعیین غلظت ترکیبات فتالات در نمونه‌های مختلف، به‌ویژه در آب، پلاستیک و محصولات غذایی به کار می‌رود. در این روش، ابتدا فتالات‌ها از ماتریس نمونه استخراج می‌شوند و سپس با یک معرف شیمیایی مناسب (معمولاً بر پایه تشکیل کمپلکس رنگی) واکنش می‌دهند تا محصولی با قابلیت جذب نوری در طول موج خاص تشکیل شود. سپس نمونه با استفاده از دستگاه اسپکتروفوتومتر در طول موج مناسب (عموماً در ناحیه فرابنفش یا مرئی) اندازه‌گیری می‌شود و شدت جذب ثبت شده به کمک قانون بیر-لامبرت برای محاسبه غلظت فتالات‌ها استفاده می‌گردد. این روش به دلیل حساسیت بالا، تکرارپذیری مناسب و قابلیت کاربرد در مقادیر پایین آلاینده، یکی از روش‌های رایج و معتبر در پایش آلودگی‌های شیمیایی به‌شمار می‌آید.
جهت دریافت خدمات و مشاوره رایگان با نیکوفامد تماس بگیرید.
فتالات چیست؟
فتالات‌ها (Phthalates) گروهی از ترکیبات شیمیایی آلی با ساختار استری اسید فتالیک هستند که عمدتاً به عنوان نرم‌کننده در تولید پلاستیک‌ها، به‌ویژه پلی‌وینیل کلراید (PVC)، مورد استفاده قرار می‌گیرند. این مواد با کاهش نیروی بین مولکولی در پلیمرها، باعث افزایش انعطاف‌پذیری، نرمی و دوام محصولات پلاستیکی می‌شوند. فتالات‌ها در طیف وسیعی از محصولات از جمله اسباب‌بازی‌ها، بسته‌بندی‌های غذایی، لوازم آرایشی، کف‌پوش‌ها و تجهیزات پزشکی وجود دارند. با این حال، به دلیل ویژگی‌های زیست‌فعال خود، فتالات‌ها به عنوان مواد مختل‌کننده سیستم غدد درون‌ریز شناخته می‌شوند و می‌توانند با تأثیر بر سیستم هورمونی، منجر به اختلالات رشد، تولیدمثل و حتی مشکلات عصبی و تنفسی شوند؛ از این رو، نظارت و محدودیت استفاده از آنها در بسیاری از کشورها به‌ویژه برای محصولات کودکان، به یک اولویت بهداشتی تبدیل شده است.
جهت کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با آزمون های فیزیک و شیمیایی کلیک کنید.
مراحل انجام آزمون اندازه گیری فتالات به روش اسپکتروفوتومتر
آزمون اندازه گیری فتالات به روش اسپکتروفوتومتری یکی از روش‌های دقیق و قابل اعتماد در آنالیز کمی این ترکیبات در ماتریس‌های پیچیده مانند آب، مواد غذایی و پلاستیک‌ها است. این روش بر پایه قانون بیر-لامبرت و بر مبنای جذب نوری ترکیبات مشتق‌شده فتالات در طول‌موج مشخص انجام می‌شود. مراحل اجرای آزمون به شرح زیر است:
استخراج فتالات از نمونه
ابتدا نمونه جامد یا مایع تحت فرآیند استخراج قرار می‌گیرد. برای نمونه‌های آبی از استخراج مایع-مایع با حلال‌های آلی مانند هگزان یا دی‌کلرومتان استفاده می‌شود. در مورد پلیمرها، روش استخراج جامد-مایع با استفاده از اولتراسونیک یا حرارت ترجیح دارد.
تبخیر و تغلیظ
فاز آلی حاوی فتالات با تبخیر تحت خلأ یا با نیتروژن خشک تغلیظ می‌شود تا به حجمی مناسب برسد و از تداخل حلال در مرحله بعد جلوگیری گردد.
مشتق‌سازی شیمیایی (در صورت نیاز)
برخی از فتالات‌ها فاقد کروموفور مناسب هستند. بنابراین برای افزایش حساسیت، واکنش مشتق‌سازی با عوامل رنگ‌زا مانند دی‌اکسیم یا فنیل‌هیدرازین انجام می‌گیرد که محصول نهایی دارای جذب مشخص در ناحیه مرئی یا فرابنفش باشد.
تهیه منحنی کالیبراسیون
محلول‌های استاندارد فتالات با غلظت‌های مختلف تهیه شده، تحت همان شرایط مشتق‌سازی قرار می‌گیرند و جذب آنها در طول‌موج مناسب اندازه‌گیری می‌شود. منحنی کالیبراسیون با دقت و با در نظر گرفتن نقاط حداقل پنج‌گانه با همبستگی بالا (r² ≥ 0.995) ترسیم می‌گردد.
اندازه‌گیری نمونه‌ها با دستگاه اسپکتروفوتومتر
جذب نوری نمونه‌ها در طول‌موج مشخص (معمولاً بین 275 تا 300 نانومتر برای مشتقات ساده فتالات) با اسپکتروفوتومتر تک‌پرتویی یا دوپرتویی اندازه‌گیری می‌شود. استفاده از سل‌های کوارتز در ناحیه UV و شست‌وشوی دقیق آنها بین نمونه‌ها الزامی است.
تحلیل داده و کنترل کیفی
غلطت فتالات با مقایسه جذب نمونه‌ها با منحنی کالیبراسیون محاسبه می‌شود. آزمون باید همراه با نمونه بلانک، نمونه شاهد با غلظت معلوم (Spike Recovery) و تکرار حداقل سه‌گانه انجام گیرد. انحراف معیار نسبی (RSD) نباید از 5% تجاوز کند.
نکات کلیدی برای دقت بالا انجام آزمون اندازه گیری فتالات
-
استفاده از حلال‌های گرید تحلیلی (Analytical grade)
-
پرهیز از استفاده ظروف پلاستیکی حاوی فتالات
-
تنظیم دقیق pH و دمای واکنش در مرحله مشتق‌سازی
-
کالیبره‌کردن دستگاه قبل از هر سری آزمون
-
مستندسازی دقیق شرایط آزمایش برای تکرارپذیری
با رعایت اصول فوق، این روش قادر است مقادیر بسیار کم فتالات را با دقت بالا و در حد ppb شناسایی و اندازه‌گیری نماید.
جهت آشنایی با آزمون اندازه گیری درصد رطوبت کلیک کنید.
اهمیت انجام آزمون اندازه‌گیری فتالات به روش اسپکتروفوتومتری
از دیدگاه تخصصی در شیمی تجزیه، انجام آزمون اندازه گیری فتالات به روش اسپکتروفوتومتری به دلایل متعددی دارای اهمیت راهبردی است:
پایش دقیق و سریع آلودگی
فتالات‌ها از آلاینده‌های خطرناک زیست‌محیطی و صنعتی هستند. روش اسپکتروفوتومتری با قابلیت تشخیص در محدوده ppb، امکان شناسایی سریع و مؤثر این ترکیبات در نمونه‌های زیستی، غذایی، آب و محصولات مصرفی را فراهم می‌سازد.
جایگزین مناسب برای روش‌های پرهزینه‌تر
در مقایسه با تکنیک‌هایی مانند کروماتوگرافی گازی یا مایع همراه با طیف‌سنجی جرمی، اسپکتروفوتومتری ساده‌تر، کم‌هزینه‌تر و برای آزمایشگاه‌های معمولی کاملاً قابل اجراست، در حالی‌که دقت قابل قبولی ارائه می‌دهد.
اهمیت در سلامت انسان
فتالات‌ها دارای اثرات شناخته‌شده بر سیستم غدد درون‌ریز و باروری هستند. بنابراین، شناسایی سریع آنها در مواد آرایشی، بهداشتی و غذایی از منظر بهداشتی حیاتی است.
ضرورت انطباق با استانداردهای بین‌المللی
بسیاری از سازمان‌های جهانی مانند FDA و ECHA استفاده از فتالات را محدود کرده‌اند. روش اسپکتروفوتومتری ابزاری سریع برای بررسی انطباق با این مقررات در خط تولید است.
در نتیجه، این آزمون نه‌تنها از منظر علمی و فنی بلکه از منظر بهداشتی، زیست‌محیطی و اقتصادی دارای ارزش بالا بوده و یکی از ارکان مهم در کنترل کیفیت و ایمنی محصولات می‌باشد.
آزمایشگاه همکار نیکوفارمد، به‌عنوان یکی از مراکز معتبر و تخصصی در حوزه آزمون‌های شیمی تجزیه، آزمون اندازه گیری فتالات به روش اسپکتروفوتومتری را با رعایت کامل الزامات فنی و استانداردهای بین‌المللی انجام می‌دهد. نیکوفارمد با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته اسپکتروفوتومتر و تیم کارشناسی مجرب، توانایی شناسایی و اندازه‌گیری دقیق انواع فتالات‌ها در نمونه‌های مختلف نظیر محصولات پلاستیکی، آرایشی، بهداشتی و بسته‌بندی‌های غذایی را داراست. اجرای آزمون اندازه گیری فتالات در نیکوفارمد با رعایت اصول کنترل کیفی، استفاده از مواد مرجع استاندارد و مستندسازی دقیق مراحل انجام می‌شود و نتایج آن برای ارزیابی انطباق با مقررات ملی و بین‌المللی قابل استناد است.