استریل کردن تجهیزات پزشکی یکی از مهم‌ترین الزامات در حفظ سلامت بیماران و پیشگیری از انتقال عفونت‌ها در مراکز درمانی است. این فرآیند با حذف کامل میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا، از جمله باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها، تضمین می‌کند که ابزارهای مورد استفاده در جراحی‌ها، درمان‌ها و تشخیص‌ها عاری از هرگونه آلودگی باشند. عدم رعایت اصول استریل‌سازی می‌تواند منجر به بروز عفونت‌های خطرناک و حتی مرگ‌ومیر شود.اهمیت نظارت دقیق بر فرآیندهای استریل‌سازی و رعایت استانداردهای بهداشتی، نقشی کلیدی در ارتقای کیفیت خدمات درمانی و حفاظت از جان بیماران ایفا می‌کند.روش های استریل کردن تجهیزات پزشکی متفاوتی وجود دارد که در ادامه به آنها می پردازیم.
جهت دریافت خدمات و مشاوره رایگان با نیکوفامد تماس بگیرید.
استریلیزاسیون چیست؟
استریلیزاسیون یا سترون‌سازی (Sterilization) به مجموعه‌ای از روش‌های شیمیایی و فیزیکی اطلاق می‌شود که برای تخریب و حذف کامل تمامی میکروارگانیسم‌ها و عوامل انتقال‌دهنده آنها از سطوح و تجهیزات پزشکی به کار می‌روند. این فرآیند شامل از بین بردن انواع میکروب‌ها، قارچ‌ها، هاگ‌های باکتری و ویروس‌ها است، به گونه‌ای که هیچ اثری از عوامل بیماری‌زا و غیربیماری‌زا باقی نمی‌ماند.
هدف اصلی استریلیزاسیون، ایجاد محیطی کاملاً عاری از آلودگی و جلوگیری از انتقال عفونت است. این فرآیند برای تضمین سلامت بیماران و ارتقای ایمنی در استفاده از تجهیزات و ابزارهای پزشکی، اهمیت حیاتی دارد.
روش های استریل کردن تجهیزات پزشکی
روش‌های استریل‌سازی متنوعی وجود دارند که بسته به نوع تجهیزات و حساسیت آنها انتخاب می‌شوند. روش های استریل کردن تجهیزات پزشکی شامل استریل با گاز اتیلن اکساید ، استریل‌سازی با حرارت خشک ، استریل با اتوکلاو ، استریل‌سازی با بخار ، استریل با پراکسید هیدروژن بخار‌شده و استریل‌سازی شیمیایی است. در ادامه به توضیح هر روش می پردازیم.
استریل با گاز اتیلن اکساید (Ethylene Oxide Sterilization)
این روش برای تجهیزات پزشکی حساس به حرارت و رطوبت استفاده می‌شود. گاز اتیلن اکساید (EtO) با نفوذ به تمامی سطوح و ترک‌ها، باکتری‌ها، ویروس‌ها و اسپورهای مقاوم را از بین می‌برد. این روش در دمای پایین انجام شده و مناسب برای وسایل پلاستیکی، الکترونیکی و تجهیزات دارای حفره است. با این حال، فرآیند استریل‌سازی با EtO زمان‌بر است و نیاز به تهویه دقیق دارد تا از باقی‌ماندن گازهای سمی جلوگیری شود.
استریل با اتوکلاو (Autoclave Sterilization)
پاتوکلاو یک روش پرکاربرد است که با استفاده از بخار تحت فشار در دمای 121-134 درجه سانتی‌گراد برای مدت مشخص (15-30 دقیقه) عمل می‌کند. این روش ایمن، اقتصادی و بسیار موثر در از بین بردن میکروارگانیسم‌ها است. برای تجهیزات مقاوم به حرارت و رطوبت مانند ابزارهای جراحی، بسیار مناسب است.
استریل‌سازی شیمیایی(Chemical Sterilization)
این روش با استفاده از مواد شیمیایی قوی مانند گلوتارآلدئید، پراکسی‌استیک اسید و هیپوکلریت‌ها انجام می‌شود. تجهیزات در محلول شیمیایی غوطه‌ور شده یا با اسپری پوشانده می‌شوند. این روش برای ابزارهای حساس به حرارت که امکان استریل‌سازی حرارتی ندارند، مناسب است. با این حال، نیاز به زمان تماس کافی و شست‌وشوی کامل تجهیزات پس از فرآیند وجود دارد.
پراکسید هیدروژن بخار‌شده (Vaporized Hydrogen Peroxide)
این روش مدرن با استفاده از بخار پراکسید هیدروژن در دمای پایین، برای تجهیزات حساس به حرارت و رطوبت به‌کار می‌رود. مزیت اصلی آن سرعت بالا، اثرگذاری روی طیف گسترده‌ای از میکروارگانیسم‌ها و نبود باقی‌مانده سمی است. این فرآیند معمولاً در بیمارستان‌ها و برای وسایل الکترونیکی و فیبر نوری استفاده می‌شود.
استریل‌سازی با حرارت خشک (Dry Heat Sterilization)
در این روش از هوای گرم بدون رطوبت برای از بین بردن میکروارگانیسم‌ها استفاده می‌شود. تجهیزات در دمای 160-180 درجه سانتی‌گراد به مدت 1-2 ساعت قرار می‌گیرند. این روش برای ابزارهایی که به رطوبت حساس هستند (مانند سرنگ‌های شیشه‌ای و تیغ‌های فلزی) مناسب است، اما زمان بیشتری نسبت به روش‌های مرطوب نیاز دارد.
استریل‌سازی سریع (Flash Sterilization)
این روش برای مواقع اضطراری طراحی شده و با استفاده از بخار تحت فشار در دمای بسیار بالا (134-137 درجه سانتی‌گراد) در زمان کوتاه (3-10 دقیقه) انجام می‌شود. اگرچه سریع است، اما به دلیل عدم بسته‌بندی کامل تجهیزات، خطر آلودگی پس از استریل‌سازی بالاست و باید فقط در شرایط خاص استفاده شود.
استریل‌سازی با بخار (Steam Sterilization)
این روش مشابه اتوکلاو است اما می‌تواند در دماهای پایین‌تر یا بدون فشار اضافه نیز انجام شود. اغلب در بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها برای ابزارهای فلزی یا پارچه‌ای استفاده می‌شود. این روش نیاز به منبع آب تمیز و کنترل دقیق دما و فشار دارد.
استریل‌سازی با اشعه (Radiation Sterilization)
این روش با استفاده از اشعه گاما، اشعه ایکس یا پرتوهای الکترونی انجام می‌شود و برای استریل کردن وسایل بسته‌بندی‌شده و تجهیزات حساس به حرارت مناسب است. اشعه گاما به دلیل نفوذ بالا، برای تجهیزات پلاستیکی و یک‌بار مصرف بسیار کاربرد دارد. این روش صنعتی است و در بیمارستان‌ها به‌ندرت استفاده می‌شود.
کلرین دی‌اکساید (Chlorine Dioxide Sterilization)
این روش از گاز کلرین دی‌اکساید به‌عنوان عامل استریل‌کننده استفاده می‌کند. این گاز اثر ضدعفونی‌کنندگی بسیار قوی دارد و برای محیط‌های بسته مانند اتاق‌های عمل و تجهیزات الکترونیکی مناسب است. کلرین دی‌اکساید باقی‌مانده کمی دارد، اما نیاز به تجهیزات خاص برای تولید و کنترل دارد.
این روش‌ها بسته به نوع تجهیزات، حساسیت آنها به حرارت یا رطوبت، و سطح استریل‌سازی مورد نیاز انتخاب می‌شوند. رعایت استانداردهای مربوطه برای ایمنی بیماران و کارکنان درمانی ضروری است.
برای آشنایی بیشتر با آزمون استریلیتی کلیک کنید.
تفاوت استریل کردن و ضدعفونی کردن چیست؟
استریل کردن یا سترون‌سازی، مجموعه‌ای از فرآیندهای فیزیکی و شیمیایی است که منجر به حذف کامل تمامی میکروارگانیسم‌ها و عوامل انتقال‌دهنده آنها از سطح تجهیزات و محیط‌ها می‌شود. در این روش، هیچ اثری از باکتری‌ها، قارچ‌ها، ویروس‌ها و هاگ‌های مقاوم باقی نمی‌ماند و محیط کاملاً عاری از هر نوع آلودگی می‌گردد. به همین دلیل، در موارد حساسی مانند جراحی‌ها و فعالیت‌های دندانپزشکی، تجهیزات همواره استریل می‌شوند تا احتمال بروز عفونت به صفر برسد.
در مقابل، ضدعفونی کردن فرآیندی است که با استفاده از مواد زیست‌کش نظیر الکل یا هیپوکلریت سدیم، بخش قابل توجهی از میکروارگانیسم‌ها را از بین می‌برد یا از رشد آنها جلوگیری می‌کند. با این وجود، در ضدعفونی امکان حذف کامل برخی از اشکال مقاوم مانند هاگ‌های باکتری‌ها وجود ندارد، بنابراین این روش به سطحی ضعیف‌تر از استریلیزاسیون منتهی می‌شود. برای مثال، در کاربردهای معمولی یا پاکسازی سطوح عمومی، ضدعفونی کفایت می‌کند، اما در شرایطی که عدم وجود هرگونه آلودگی حیاتی است، استریلیزاسیون تنها گزینه مطمئن محسوب می‌شود.
آزمایشگاه نیکوفارمد با بهره‌گیری از آخرین دستاوردهای علمی و فناوری پیشرفته، به عنوان یکی از مراکز معتبر و پیشرو در زمینه انجام آزمون‌های استریلیتی برای داروها و تجهیزات پزشکی شناخته می‌شود. این آزمایشگاه با داشتن تیمی مجرب و متخصص در حوزه‌های میکروبیولوژی، شیمی دارویی و مهندسی پزشکی، خدماتی دقیق و قابل اعتماد را به صنایع دارویی و تولیدکنندگان تجهیزات پزشکی ارائه می‌دهد.