هاله عدم رشد (Zone of Inhibition) یک ناحیه شفاف و بدون رشد میکروبی است که اطراف مادهای با خاصیت ضدمیکروبی در محیط کشت دیده میشود. این روش، به طور خاص، برای ارزیابی کارایی آنتیبیوتیکها، ضدعفونیکنندهها یا سایر مواد ضدمیکروبی مورد استفاده قرار میگیرد. یکی از رایجترین روشها برای این ارزیابی، روش دیسک دیفیوژن است که به نام Kirby-Bauer نیز شناخته میشود.
جهت دریافت خدمات و مشاوره رایگان با نیکوفامد تماس بگیرید.
آزمون هاله عدم رشد چگونه انجام می شود؟
کشت اولیه
باکتریهایی مانند Staphylococcus aureus (گرم مثبت) و Escherichia coli (گرم منفی) به صورت شبانهروز در دمای 37±2 درجه سانتیگراد در محیط کشت مایع رشد داده میشوند.
ایزولهسازی
از کشت مایع، نمونهای به محیط کشت جامد منتقل میشود تا کلنیهای ایزوله تشکیل شود. سپس بخشی از کلونی باکتری در سرم استریل حل شده و غلظتی معادل نسبت مشخصی از استاندارد نیم مک فارلند تهیه میگردد.
مرحله کشت
محلول باکتری با استفاده از یک سوآپ استریل، روی محیط کشت جامد به صورت یکنواخت پخش میشود.
قرار دادن دیسکها
دیسکهای حاوی ماده ضدمیکروبی بر روی محیط کشت قرار داده شده و پلیتها برای مدت 24±2 ساعت در دمای 37±2 درجه سانتیگراد انکوبه میشوند.
بررسی نتایج
پس از انکوباسیون، هالههای عدم رشد که نشاندهنده اثر بازدارندگی ماده ضدمیکروبی هستند، اندازهگیری میشوند. بر اساس قطر این هالهها، حساسیت باکتریها به ماده مورد نظر به صورت یکی از سه حالت حساس (Susceptible)، مقاوم (Resistant) یا نیمهحساس (Intermediate) گزارش میشود.
هاله عدم رشد به عنوان یک شاخص ساده و مؤثر، توانایی مواد ضدمیکروبی را در مهار رشد باکتریها نشان میدهد. این روش، به دلیل استاندارد بودن و سهولت اجرا، در مطالعات آزمایشگاهی، داروسازی و تحقیقات بالینی کاربرد گستردهای دارد.
برای آشنایی با انواع آزمون آنتی باکتریال کلیک کنید.
تعیین قطر هاله عدم رشد
در این روش، پس از خالصسازی باکتریها، بخشی از کلنیهای رشد یافته جمعآوری و در محلول سرم استریل حل میشوند. محلول به دست آمده به خوبی مخلوط شده تا یک سوسپانسیون یکنواخت ایجاد شود. سپس، با استفاده از یک سواب استریل، این محلول به محیط کشت مولر هینتون منتقل میشود. در مرحله بعد، سواب آغشته به محلول به صورت یکنواخت روی سطح محیط کشیده شده تا کشت چمنی ایجاد شود.
پس از کشت، دیسکهای حاوی آنتیبیوتیک یا ماده ضدباکتریایی مورد نظر به دقت روی سطح محیط قرار داده میشوند. پلیتها سپس بسته شده و به مدت 24 ساعت در دمای 37 درجه سانتیگراد در داخل انکوباتور قرار میگیرند.
پس از پایان دوره انکوباسیون، پلیتها زیر منبع نور مناسب بررسی میشوند. در این مرحله، نواحی شفافی که نشاندهنده عدم رشد باکتریها هستند (هالههای عدم رشد)، مشاهده و قطر آنها با دقت اندازهگیری میشود.
این روش برای ارزیابی توانایی ضدباکتریایی فرمولاسیونهای مختلف بسیار کاربردی است. همچنین، میتوان از آن برای مقایسه اثربخشی یک ماده جدید با آنتیبیوتیکهای استاندارد استفاده کرد تا پتانسیل ضدباکتریایی آن مشخص شود.
کاربردهای آزمون هاله عدم رشد
تعیین حساسیت آنتیبیوتیکی
مهمترین کاربرد این روش، سنجش میزان حساسیت یا مقاومت میکروبها به آنتیبیوتیکها است.
نتایج این تست به صورت حساس (Susceptible)، نیمه حساس (Intermediate) یا مقاوم (Resistant) گزارش میشوند. این اطلاعات برای انتخاب آنتیبیوتیک مناسب در درمان عفونتها ضروری است.
تشخیص مقاومت دارویی باکتریها
با استفاده از این روش میتوان مقاومت آنتیبیوتیکی باکتریهای بیماریزا را شناسایی کرد، به خصوص در مورد باکتریهای مقاوم به چند دارو (MDR).
در اپیدمیولوژی بیماریهای عفونی، برای پایش الگوهای مقاومت در جوامع مختلف استفاده میشود.
ارزیابی اثربخشی مواد ضدباکتریایی جدید
در تحقیق و توسعه مواد ضدباکتریایی جدید (شیمیایی یا طبیعی)، این تست به عنوان یک ابزار اولیه برای بررسی قدرت مواد در مهار رشد باکتریها استفاده میشود.
در مطالعه عصارههای گیاهی یا مواد شیمیایی نوآورانه، این تست برای مقایسه اثربخشی آنها با آنتیبیوتیکهای شناختهشده انجام میشود.
کنترل کیفیت محصولات ضدمیکروبی
در صنایع داروسازی، از تست Disk Diffusion برای بررسی کیفیت و کارایی آنتیبیوتیکها و مواد ضدمیکروبی استفاده میشود.
این روش به عنوان یک استاندارد در آزمایشگاههای کنترل کیفیت محصولات دارویی کاربرد دارد.
تحقیقات میکروبیولوژی و بیوتکنولوژی
در مطالعات آزمایشگاهی، این تست برای بررسی رفتار و سازگاری میکروارگانیسمها با عوامل ضدباکتریایی انجام میشود.
مطالعه مکانیسمهای مقاومت باکتریایی در برابر داروها با استفاده از این روش تسهیل میشود.
ارزیابی مواد نگهدارنده در صنایع غذایی
در صنایع غذایی، از این تست برای بررسی اثربخشی مواد نگهدارنده و افزودنیهای ضدباکتریایی استفاده میشود.
آموزش و آزمایشهای دانشگاهی
این روش به دلیل استاندارد بودن و سهولت اجرا، در آموزش دانشجویان رشتههای میکروبیولوژی و علوم زیستی برای آشنایی با اصول تستهای ضدباکتریایی استفاده میشود.
تست Disk Diffusion به دلیل دقت بالا، مقرونبهصرفه بودن و سهولت اجرا، یکی از ابزارهای کلیدی در تحقیقات میکروبیولوژی، پزشکی و صنایع دارویی محسوب میشود. این روش نه تنها در درمان بیماریها کاربرد دارد، بلکه در توسعه داروهای جدید و کنترل کیفیت محصولات نیز نقشی حیاتی ایفا میکند.
نتیجه گیری
تست هاله عدم رشد به دلیل قابلیت ارزیابی سریع و ساده عملکرد مواد ضدباکتریایی، در علوم پزشکی، داروسازی، صنایع غذایی و تحقیقات علمی کاربرد گستردهای دارد. این روش همچنان به عنوان یک ابزار استاندارد برای سنجش کارایی مواد مختلف در مهار رشد میکروارگانیسمها استفاده میشود.